שיפוד (שחמט)

מתוך המכלול, האנציקלופדיה היהודית
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
Chess.svg

בערך זה נעשה שימוש
ברישום מסעי שחמט.
להסבר על רישומים
אלה, ראו כאן.

בשחמט, שיפוד, (נקרא גם בסלנג "התקפת קרני X"), היא התקפה שבה מותקף כלי אחד של היריב שמאחוריו נמצא כלי נוסף מאותו הצבע, כך שאם הכלי המותקף יזוז ממקומו, הוא יאפשר למתקיף להכות כלי אחר שלו. על מנת שיהיה ערך לשיפוד, הכלי המותקף של היריב, הנמצא בחזית קו ההתקפה, חייב להיות בעל ערך שחמטאי הגבוה מערך הכלי המתקיף. יתרה מכך, היריב שהופתע בדרך כלל מהשיפוד, חייב להחליט מחוסר ברירה על איזה משני הכלים שלו ברצונו לוותר. היריב לכן, יוותר בדרך כלל על הכלי בעל הערך השחמטאי הנמוך יותר.

על פי ערכי כלי השחמט, נוצר סולם ברור של חוזק הכלים, כשבראש הסולם נמצאת המלכה ואחריה לפי הסדר: הצריח, הרץ, הפרש ולבסוף הרגלי. לכן, במקרה של שיפוד, היריב יזיז מקו השיפוד בדרך כלל את הכלי בעל הערך הגבוה (ימנע מהפסד של כלי יקר), אך לעיתים משיקולי העמדה שתתקבל היריב יבחר בטקטיקה שונה - יקריב כלי יקר על מנת שלא להיקלע להפסד.

סוגים אופייניים

ניתן לאפיין את טקטיקת השיפוד לשני סוגי שיפוד אופייניים: מוחלט ויחסי. בשיפוד המוחלט המלך מאוים, על ידי הכלי המשפד ולכן בהתאם לחוקי השחמט חייבים להסיר איום זה. בשיפוד היחסי, הכלי המאוים אינו המלך ועל כן השחקן שהכלי שלו מאוים, אינו מחויב להזיז את הכלי, אלא לבחור בכל מסע אחר על מנת להשיג את מטרותיו.

שיפוד יחסי

8 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
7 Chess d44.png צריח שחור Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלך שחור Chess d44.png Chess l44.png
6 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png רגלי שחור רגלי שחור Chess l44.png Chess d44.png
5 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלכה שחורה Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
4 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png רגלי לבן Chess l44.png Chess d44.png
3 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png רגלי לבן רץ לבן Chess d44.png Chess l44.png
2 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלכה לבנה מלך לבן Chess l44.png Chess d44.png
1 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
א ב ג ד ה ו ז ח

במצב המוצג להלן, תור השחור לשחק, וזאת כאשר המלכה השחורה משופדת על ידי הרץ הלבן. כדי להימנע מכך שהוא יכה את המלכה, השחור יזיז אותה, דבר שיגרום לכך שהלבן יכול להכות את הצריח השחור. זהו מצב של שיפוד יחסי, כלומר השחור יכול להזיז את המלכה ולהפסיד כתוצאה מכך את הצריח (זהו מצב עדיף), יחד עם זאת אין הדבר שיפוד מוחלט היות שאין חובה להזיז את המלכה.

שיפוד מוחלט

8 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
7 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלכה שחורה מלך שחור Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
6 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
5 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png רץ שחור Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
4 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלך לבן רץ לבן Chess l44.png Chess d44.png
3 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png מלכה לבנה Chess d44.png Chess l44.png
2 Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png
1 Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png Chess d44.png Chess l44.png
א ב ג ד ה ו ז ח

במצב המוצג תור הלבן לשחק, זאת בשעה שהמלך הלבן שופד על ידי הרץ השחור. זהו שיפוד מוחלט, היות שלפי כללי השחמט המלך מאולץ לצאת ממצב של איום בשח. אחרי שהלבן יחליט איזה מהלך חוקי של המלך הוא יבצע, השחור יכה את המלכה הלבנה.

יתרונות טקטיקת השיפוד

הואיל ושיפוד היא התקפה ישירה על הכלי בעל הערך השחמטאי הגבוה יותר, זהו בדרך כלל מהלך יותר חזק ובעל טקטיקה אפקטיבית יותר מאשר טקטיקת הריתוק. היריב הנמצא במצב של שיפוד, אינו יכול בדרך כלל להימנע מאובדן כלי (קיימת כמובן האפשרות לשאול שח עם כלי אחר ולשנות את המצב על ידי הכרחת היריב לשחרר את השיפוד). השאלה היחידה בדרך כלל היא על איזה כלי עדיף לוותר. טקטיקת השיפוד מתרחשת בשחמט פחות מאשר טקטיקת הריתוק, אבל כשהשיפוד מתבצע הוא לרוב מכריע את המשחק.

דוגמאות ממשחקים תחרותיים

לבן: ניגל שורט (אנ') שחור: אנטולי קרפוב

כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "Candidates sf1"] [Site "Linares"] [Date "1992.??.??"] [Round "6"] [White "Short, Nigel D"] [Black "Karpov, Anatoly"] [Result "1-0"] [ECO "C86"] [WhiteElo "2685"] [BlackElo "2725"] [PlyCount "55"] [EventDate "1992.04.??"] [EventType "match"] [EventRounds "10"] [EventCountry "ESP"]

1. e4 e5 2. Nf3 Nc6 3. Bb5 a6 4. Ba4 Nf6 5. O-O Be7 6. Qe2 b5 7. Bb3 O-O 8. c3 d5 9. d3 d4 10. Nbd2 Bc5 11. Bc2 Bb6 12. Nb3 Bg4 13. h3 Bxf3 14. Qxf3 a5 15. a3 a4 16. Nd2 Ba5 17. c4 Bxd2 18. Bxd2 bxc4 19. Rfc1 Qd6 20. Qd1 c3 21. bxc3 dxc3 22. Bxc3 Nd4 23. Ra2 Nxc2 24. Raxc2 Rfd8 25. Bb4 Qxd3 {שגיאה לא אופיינית לאלוף העולם לשעבר. לאחר המסע 26. צד2 לא נותר לשחור אלא להיכנע}

לבן: ניגל שורט (אנ') שחור: וגאניאן (אנ')


כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "World Cup"] [Site "Barcelona"] [Date "1989.03.??"] [Round "3"] [White "Short, Nigel D"] [Black "Vaganian, Rafael A"] [Result "1-0"] [ECO "C18"] [WhiteElo "2650"] [BlackElo "2600"] [PlyCount "101"] [EventDate "1989.03.??"] [EventType "tourn"] [EventRounds "17"] [EventCountry "ESP"] [EventCategory "15"]


1. e4 e6 2. d4 d5 3. Nc3 Bb4 4. e5 c5 5. a3 Ba5 6. dxc5 Bxc3+ 7. bxc3 Qc7 8. Nf3 Nd7 9. Bb5 Qxc5 10. a4 a6 11. Bxd7+ Bxd7 12. O-O Qxc3 13. Bd2 Qc4 14. Rb1 Qc7 15. c4 Ne7 16. Bb4 Bc6 17. cxd5 Bxd5 18. Bd6 Qd7 19. Rc1 Rc8 20. Ng5 Rxc1 21. Qxc1 Nf5 22. Ba3 f6 23. exf6 gxf6 24. Qc3 Rg8 25. Qxf6 h6 26. Re1 hxg5 27. Qxf5 Kd8 28. Qe5 Kc8 29. Bc5 Qg7 30. Qg3 Qc7 31. Qa3 Kd7 32. Be3 Qd6 33. Qb2 Kc8 34. Qd4 Kd7 35. Rd1 Ke7 36. h3 Kf7 37. Rc1 Qd8 38. Qg4 Bc6 39. Rc5 Bd5 40. Qh5+ Rg6 41. Bd4 e5 42. Bxe5 Be4 43. Rc7+ Ke6 44. Bg3 Qd4 45. Qg4+ Kf6 46. Qc8 Rg7 47. Qf8+ Kg6 48. Rxg7+ Qxg7 49. Qe8+ Kf5 50. Qc8+ Kf6 51. Be5+ 1-0 {השחור נכנע שכן על 51...מ:ה5 52. מהג3+ וזוכה במלכה השחורה}

לבן: סואט אטאליק (אנ') שחור: מישל בואונו

כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "Bratto op 25th"] [Site "Bratto"] [Date "2005.08.20"] [Round "1"] [White "Atalik, Suat"] [Black "Buono, Michele"] [Result "1-0"] [ECO "D46"] [WhiteElo "2561"] [BlackElo "2133"] [PlyCount "123"] [EventDate "2005.08.20"] [EventType "swiss"] [EventRounds "9"] [EventCountry "ITA"]


1. d4 d5 2. c4 c6 3. e3 Nf6 4. Nc3 e6 5. b3 Bd6 6. Bb2 Nbd7 7. Nf3 O-O 8. Bd3 Re8 9. Qc2 b6 10. cxd5 exd5 11. O-O Bb7 12. Rfe1 Rc8 13. Rad1 Bb8 14. Bf5 Qc7 15. g3 Rcd8 16. b4 a6 17. a4 b5 18. a5 Qd6 19. Ba3 Bc7 20. Ra1 Re7 21. Nd2 h5 22. e4 dxe4 23. Ncxe4 Nxe4 24. Nxe4 Qxd4 25. Rad1 Qe5 26. Rxd7 Rdxd7 27. Bxd7 c5 28. Qxc5 Qxc5 29. bxc5 Rxd7 30. Bb4 Rd4 31. Ng5 Bc6 32. Rb1 Bd8 33. f4 Be7 34. Kf1 Rc4 35. Ke2 f6 36. Nh3 Bxc5 37. Bxc5 Rxc5 38. Nf2 Rc2+ 39. Ke3 Ra2 40. Rc1 Bd7 41. Ne4 Rxa5 42. Nd6 Ra2 43. f5 b4 44. Rc7 Ba4 45. Rc8+ Kh7 46. h4 b3 47. g4 b2 48. g5 Ra3+ 49. Kf2 g6 50. Rc7+ Kh8 51. Nf7+ Kg7 52. Nh6+ Kf8 53. fxg6 Ke8 54. Rb7 Rb3 55. g7 Rxb7 56. g8=Q+ Kd7 57. Qh7+ Kc6 58. Qb1 fxg5 59. hxg5 Kd6 60. Nf5+ Kd5 {הלבן זוכה מייד על ידי 61. מהח1+ וזוכה בצריח השחור}


לבן: ולחו פונס (אנ') שחור: פרלשטיין (אנ')

כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "Wch U20"] [Site "Yerevan"] [Date "1999.09.24"] [Round "7"] [White "Vallejo Pons, Francisco"] [Black "Perelshteyn, Eugene"] [Result "1-0"] [ECO "B27"] [WhiteElo "2519"] [BlackElo "2416"] [PlyCount "65"] [EventDate "1999.09.18"] [EventType "swiss"] [EventRounds "13"] [EventCountry "ARM"]


1. e4 c5 2. Nf3 g6 3. c3 Bg7 4. d4 cxd4 5. cxd4 d5 6. e5 Bg4 7. Nbd2 Nc6 8. h3 Bxf3 9. Nxf3 e6 10. h4 h5 11. Bd3 Nge7 12. Kf1 Qb6 13. b4 Qxb4 14. Rb1 Qa5 15. Rxb7 Rb8 16. Rxb8+ Nxb8 17. Bg5 Nbc6 18. g3 Kd7 19. Kg2 Rb8 20. Qe2 Qa3 21. Bb5 Rb6 22. Rb1 Nf5 23. Rb3 Qa5 24. a4 Bh6 25. Bxh6 Nxh6 26. Qe3 Nf5 27. Qg5 Kc7 28. Rd3 a6 29. Bxc6 Rxc6 30. Qf6 Qxa4 31. Qxf7+ Kb6 32. Qe8 Qb5 33. Rb3 1-0 {לאחר שהמלכה תכה את הצריח 34. מהב8+ זוכה במלכה השחורה}

לבן: קורנייב שחור: צ'באלו

כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "Corsica rap op"] [Site "Corsica"] [Date "1997.??.??"] [Round "4"] [White "Korneev, Oleg"] [Black "Cebalo, Miso"] [Result "1-0"] [ECO "B80"] [WhiteElo "2565"] [BlackElo "2485"] [PlyCount "69"] [EventDate "1997.??.??"] [EventType "swiss (rapid)"] [EventRounds "9"] [EventCountry "FRA"]


1. e4 c5 2. Nf3 Nc6 3. d4 cxd4 4. Nxd4 e6 5. Nc3 d6 6. Be3 Nf6 7. f3 Be7 8. Qd2 O-O 9. O-O-O a6 10. g4 Nxd4 11. Bxd4 Nd7 12. h4 b5 13. g5 b4 14. Ne2 a5 15. f4 Bb7 16. Ng3 Rc8 17. Kb1 Nc5 18. Bg2 Re8 19. f5 Bf8 20. f6 g6 21. h5 e5 22. hxg6 fxg6 23. Bxc5 Rxc5 24. f7+ Kxf7 25. Rxh7+ Bg7 26. Nf5 gxf5 27. exf5 Bxg2 28. Qxg2 Rh8 29. Rxh8 Bxh8 30. Rh1 e4 31. g6+ Kg8 32. Rxh8+ Kxh8 33. Qh3+ Kg7 34. Qh7+ Kf6 35. Qh4+ 1-0 {והשחור מפסיד את מלכתו. }

לבן: פינטור שחור: לייטה

כדי לראות את המשחקים, יש לאפשר בדפדפן שלכם ג'אווהסקריפט.

[Event "Aveiro Campeoes-A 3rd"] [Site "Aveiro"] [Date "2002.03.10"] [Round "4.4"] [White "Pintor, Ariana Maciel Abran"] [Black "Leite, Marta Sofia Carvalh"] [Result "1-0"] [ECO "C42"] [WhiteElo "1622"] [BlackElo "1585"] [PlyCount "137"] [EventDate "2002.03.09"] [EventType "tourn"] [EventRounds "7"] [EventCountry "POR"]


1. e4 e5 2. Nf3 Nf6 3. Nxe5 d6 4. Nf3 Nxe4 5. Nc3 Nxc3 6. dxc3 Be6 7. Bf4 Nc6 8. Qd2 Qd7 9. h3 Be7 10. O-O-O O-O-O 11. Kb1 Bf6 12. Be2 Rhe8 13. g4 h6 14. Rde1 Ne7 15. Rhg1 Qa4 16. a3 Nd5 17. Nd4 Nxf4 18. Qxf4 Be5 19. Qd2 Bd7 20. Bf3 Bf6 21. Bd5 Rf8 22. Re4 Bxd4 23. Rxd4 Qa5 24. Re4 c6 25. Bb3 d5 26. Re2 h5 27. gxh5 Rg8 28. Re3 Qc7 29. Reg3 Rh8 30. Qe2 Rde8 31. Qf3 Qe5 32. Qxf7 Qxh5 33. Qxg7 Rh7 34. Qd4 Qf5 35. Qxa7 Rxh3 36. Rg8 Qe5 37. Rxe8+ Qxe8 38. Rg8 {אם 38...מה:ז8 39. מהא8+ וזוכה במלכה}

ראו גם